سردار کل، عزیزخان مُکری سردشتی، از یک خاندان کهن و نجیب دیار سردشت کردستان، یعنی خاندان مکری، برخاسته بود که جدّ اعلای آنان، بنابر گزارش صاحب «حقایق الاخبار ناصری»، به شیخ حیدر مکری منتهی می شود. عزیزخان در عصر دو پادشاه قاجار، محمد شاه و ناصرالدین شاه، بیش از ۴۰ سال دارای مشاغل و مناصب عمده و داماد امیرکبیر بود. وی اولین رئیس دارالفنون، البته بعد از سرپرستی کوتاه، حدود یک و نیم ماه میرزا محمد علی خان شیرازی که وزیر دول خارجه هم بود. به مدت حدود چهارسال مسئولیت مدرسه دارالفنون را بر عهده داشت. شخصیت عزیزخان مُکری نه تنها به عنوان فردی سیاسی و نظامی، بلکه به عنوان شخصیتی فرهنگی و اجتماعی نیز قابل بررسی و پژوهش است. وی ضمن گسترش نظام آموزشی جدید در ایران (به ویژه در عرصه نظامی) و اینکه اولین رئیس دارالفنون تهران بود، احداث د ه ها اثر و سازۀ ماندنی چون بقعه، آرامگاه، کاروانسرا، مسجد، حمام و پل را نیز بنیان گذاشت. در این جستار، با اشاره ای به اوضاع سیاسی عصر عزیزخان مکری، ضمن معرفی وی، گزارشی از دیدگاه های مشاهیر درباره شخصیت او به اختصار تقدیم می داریم.
)